Hát xẩm là một loại hình âm nhạc đặc sắc với lối diễn xướng dân gian độc đáo, mang đậm bản sắc văn hóa Việt, là món ăn tinh thần của những người lao động.
Liên hoan các Câu lạc bộ hát xẩm khu vực phía Bắc sẽ diễn ra ở Ninh Bình
Ngày 14/11, Ban Tổ chức Liên hoan các Câu lạc bộ hát xẩm khu vực phía Bắc thông tin cho biết: Liên hoan sẽ diễn ra từ ngày 3 – 5/12/2019 tại Trung tâm hội nghị tỉnh Ninh Bình; dự kiến có sự tham gia thi tài của 15 Câu lạc bộ. Sự kiện do Cục Văn hóa cơ sở (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) và Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Ninh Bình phối hợp tổ chức.
Tiếc cho một loại hình nghệ thuật dân gian có nguy cơ thất truyền, một nhóm các nhà nghiên cứu đã tự bỏ tiền túi để phục dựng và đưa loại hình âm nhạc độc đáo này trở lại với công chúng. Mong muốn nghệ thuật hát xẩm được chính thức ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, được ngành văn hóa quan tâm, đầu tư phát triển là mơ ước của các nghệ sỹ xẩm và những người yêu xẩm trong nhiều năm qua, nhưng đến nay, hành trình này vẫn còn gian nan.
Thông tấn xã Việt Nam giới thiệu chùm 3 bài viết chủ đề “Hát xẩm – Hành trình đến di sản”, nhằm giúp bạn đọc hiểu thêm về nghệ thuật hát xẩm cũng như những nỗ lực không ngừng của các nghệ sỹ trong suốt hành trình 15 năm bảo tồn, phát triển và đưa nghệ thuật hát xẩm đến với công chúng đăng phát ngày 28 và 29/12/2019.
Cho đến nay, nhiều người vẫn cho rằng xẩm là lối hát của người khiếm thị, ăn xin. Trên thực tế, hát xẩm là thể loại âm nhạc dân gian với lối diễn xướng độc đáo, gắn bó với con người Việt Nam, đặc biệt là với cuộc sống dân dã, thị thành và kẻ chợ.
Diễn xướng dân gian độc đáo
Theo nhạc sỹ Thao Giang, Giám đốc Trung tâm Phát triển nghệ thuật âm nhạc Việt Nam, từ khi ra đời đến khoảng nửa đầu thế kỷ 20, hát xẩm thường được gọi với những cái tên khác nhau như hát rong, hát dạo… Cho đến nay, nhiều người vẫn hiểu xẩm là lối hát của người khiếm thị, ăn xin nhưng đúng ra là người khiếm thị đã dùng nghệ thuật hát xẩm làm phương tiện kiếm sống. Trên thực tế, hát xẩm là thể loại âm nhạc dân gian chuyên nghiệp, chỉ khác ở chỗ, sân khấu của họ chính là đường phố, là gốc đa, bến nước, sân đình… hoặc đơn giản chỉ là một góc chợ quê nghèo. Có thể nói, hát xẩm là món ăn tinh thần của quần chúng lao động. Trước đây hát xẩm gắn với hoạt động của nhân dân ta trong những vụ nông nhàn. Thường thì sau vụ mùa bội thu, những gánh hát xẩm thường được mời về hát tại tư gia của những gia đình giàu có quyền quý.
Một tiết mục hát xẩm. Ảnh: Đức Phương – TTXVNHát xẩm là loại hình âm nhạc vô cùng đặc sắc bởi ở đó là cả một thế giới nội tâm, chứa đựng tâm tư, tình cảm của con người đối với quê hương, đất nước, ca ngợi công cha nghĩa mẹ, ca ngợi tình yêu đôi lứa, tình anh em, bạn bè… Các bài hát xẩm thường đề cập đến nhiều vấn đề ở mọi khía cạnh, trong mọi tình huống của cuộc sống. Đặc biệt, các nghệ nhân hát xẩm thường chọn thơ văn có tinh thần yêu nước, chống giặc ngoại xâm để thể hiện trong các làn điệu xẩm. Thời phong kiến, hát xẩm là tiếng nói phản kháng lên án những bất công cường quyền, áp bức, bênh vực thân phận bất hạnh nghèo khổ bị chà đạp. Các nghệ nhân hát xẩm còn thường xuyên cập nhật những vấn đề mang tính thời sự, đả kích và phê phán những thói hư tật xấu của xã hội đương thời…
Bên cạnh giá trị nghệ thuật, hát xẩm còn là loại hình âm nhạc dân gian mang đậm tính nhân văn, thẩm mỹ và giáo dục về đạo đức, lối sống của mọi tầng lớp trong xã hội. Với lối kể sâu sắc, khéo léo và hấp dẫn, hát xẩm là một loại hình âm nhạc có một lối diễn xướng dân gian độc đáo trong kho tàng âm nhạc cổ truyền của dân tộc ta. Không chỉ phục vụ cho đám đông ngoài xã hội, người nghệ sỹ xẩm còn sẵn sàng phục vụ theo yêu cầu như trong những dịp hội hè, cưới xin, ma chay, giỗ kỵ. Thậm chí, nhiều khi chỉ đơn giản là “nhờ bác xẩm đánh tiếng giùm” với cô nàng thôn nữ đang đứng bên đàng…
Có một điều đặc biệt là, dù nội dung là nói về tình yêu hay đề tài mang tính đấu tranh, dân vận… các bài xẩm đều được các nghệ nhân “kể” bằng âm nhạc một cách hóm hỉnh, dễ nghe, dễ nhớ. Là sản phẩm của người lao động nên tính chất âm nhạc, lời ca trong xẩm hết sức mộc mạc chân thành, song nó cũng chứa đựng những nội dung tư tưởng sâu sắc. Lời ca trong hát xẩm không chỉ phong phú về thể loại như ca dao, tục ngữ, thơ của các tác giả nổi tiếng, mà còn rất đa dạng về mặt nội dung. Những ca từ của xẩm hàm chứa những triết lý, những lời răn dạy đạo lý ở đời.
Phương Lan/TTXVN
